فائزه توکلی- جستاری بر تاریخ پزشکی در ایران باستان

مقدمـه   /  واژه پزشكـي  / مكاتب پزشكـي در ايـران باستان  /  مكتب مــزديسنا    /  مكتب اكبـاتان  /  مكتب گنـــدي شاهپـور  /

پزشكي در اقـوام آريايـي  /  روش هـــاي بهداشتي آريايي  /  نخستين پزشك آريايـي  /  اوستـا و بيماري هـا  /   گياهــان داروئي  /

آب درمانـــي  /  دستمــزد پزشكـان در ونديـداد  /

 پزشكي در دوره هخـامنشيان  /  بهـداشت و سلامت جسمانـي در دوره هخـامنشـي  /  غــذا و سلامتـي  /  آيين هـاي بهداشتي مـرده و مردار  /

  منشـاء بيماري‌هـا در دوره هخـامنشـي  /  گياهـان دارويي دوره هخـامنشي  /  پزشكان دوره هخامنشـي   /   آموزشگاه هاي پزشكي در دوره هخامنشـي

   پزشكي در دوره اشكانيـان

پزشكي در دوره ساساني

   اصول پزشكـي دوره ساساني    /  پزشكان ايراني دورة ساساني     /  بيمارستان هـاي دوره ساساني   /  دانشگـاه جنديشاپور   /  تأثير جنديشاپور بر تمـدن ساساني         /  انجمن پزشكان  /   گياه درماني در دوره ساسانـي       /   برزويه پزشك ساساني  /  صفات و مقام پزشكـان

  پزشكـي در دانشنـامه مزديسني

انـدازه شناسي سنجه‌ي روان پزشكـي و تن پزشكي

فرجام آهنـگ پزشكي

منـابـع

در ایران باستان، دانش پزشکی به‏صورت پیشرفته و سازمان یافته رایج بود، و آن‏گونه که از نوشته‏های اوستا و فرمان‏های بهداشتی آن هویداست، پزشکی ایران از بصیرت کافی در بهداشت و سلامت در آن دوران برخوردار بوده است و پزشکان نیز از عالی‏ترین طبقات جامعه به‏شمار می‏آمدند که پس از انجام امتحانات و فرآیند هـای گزینشی متعدد به آنهـا اجـازه طبابت و جراحـی داده می‏شد. یکـی از مهمترین مراکـزی که در اعتـلای علم پزشکی ایران باستان، نام و آوازه‏ای بس بلند در تاریخ دارد، دانشگاه جندی‏شاپور است.  امتزاج پزشکی ایرانی، هندی، سریانی و یونانی در جندی‏شاپور تحقـق یافت  . جندی‏شاپور که مهم‏ترین مرکز پزشکی عصر به‏شمار می‏رفت ، محیطی بود که مرکز تجمع دانشمندانی با ملیت‏های گوناگـون بود. در این دانشگاه علاوه بر تعلیمات علوم گونـاگون از قبیل فلسفه و ریاضیات، علوم طبی نیز رونق زیـادی داشت و تعـداد بسیاری از دانش پژوهـان طب از داخل و خـارج بدانجا روی می‏آوردند. پزشکان مکتب جندی‏شاپـور از درخشش بسیار     زیادی برخـوردار بودند و به گفته ابن قفطی در کتاب تاریخ‏الحکماء مردم جندی‏شاپور از اطبا بسیار حاذق بودند و این علم از عهد ساسانیان در آن سرزمین مقامی بس بلند داشته است. در دوران تمدن اسلامی نیز این دانشگاه و اساتید طراز اول آن از آل بختیشوع و آل ماسویه و دیگران همواره مورد توجه خلفای اسلامی بوده‏اند. این دانشمندان در انتقال علـم پزشکی به بغـداد و دنیای اسلام سهـم به‏سزایی داشتند. در عصر ترجمه، از قرن دوم هجری به بعد ، بسیاری از مواریث پزشکی جندی‏شاپور و سایر نقاط مرتبط به بیت‏الحکمه بغداد منتقل گردید و با ترجمه آثـار آن تحولی شگرف در طب دوره تمدن اسلامی روی داد و بسیاری از داشته‏های علم پزشکی به جهـان اسلام راه یافت، آشنایی پزشکان مسلمان با دستاوردهـای علمی قدیم، راه را بـرای تحقیقات علمـی در حیطۀ دانش پزشکـی گشود و نوآوری‏های مهمی در طب اسلامی را سبب شد. تـراوش این نهضت علمی عظیم، بـه‏خصوص در عـرصۀ پزشکـی ظهــور دانشمندان بزرگـی همچـون طبــری، رازی، ابــن‏سینا، اهــوازی، جرجانـی و… را در پـی‏داشت که پژوهش و آراء تخصصی ایشان از مبانی آثار پزشکی دوره‏های بعدی قرار گرفت، ضمن اینکه این بزرگان ،    از پایه‏گذاران علوم پزشکی ،در شکل‏گیری طب اروپـا و جهان نیز به شمـار آمده  اند. در این کتاب سؤال اصلی پژوهشـی این است که آیا دانش پزشکی دردوره ی پیش از ظهـور بقـراط و جالینوس ، در ایران باستان رواج داشته است و اگـر فــرضیه آن مثبت است کـم و کیف آن چگـونه بــوده است. در این تحقیق با مـراجعه به منابع ایرانی و عـربی که در حـوزه تاریخ پزشکی تحقیقات مبسوطی را انجام داده اند، به این نتیجه رسیدیم که کتاب اوستا در دوره زرتشت به‏عنوان کتاب آموخته‏های پیامبر اخلاق نیک، پندار نیک و گفتار نیک درمیان این مردمـان رواج یافته بود ، مملو ازآموزه‏های پزشکی و حتی مباحث پیشگیری و بهداشت بوده و برتدبیر پیشگیری قبل از درمان تاکید داشته است. بخش دینکرد اوستا، که در این کتاب به‏عنوان یکی از منابـع اصلـی آورده شده است، انباشته از تعالیم پیشگیری و ضد عفونی و بهداشت است.

از تحقیقات جامع معاصر مرتبط با این پژوهش، می‏توان به کتاب تاریخ پزشکی در ایران باستان  به قلم مرحوم دکتر محمود نجم‏آبادی اشاره کرد. کتاب تاریخ پزشکی و دامپزشکـی دکتر حسن تاج‏بخش از دیگر منابع موجود در زمینه است؛ و همچنین کتاب تاریخ‏الحکمای ابن قفطی به زبان عربی از منابع مهـم  مورد استناد ایـن تحقیق به‏شمار می‏رود.

باز بینـی و واکاوی دانش پزشکـی گـذشته و استخـراج مبانـی و راهکارهای آن در دنیـای جدید در حفـظ ایـن میـراث ارزشمند و با قابلیت ،به لحاظ هویت علمی و ملی بسیار ارزشمند است. لـذا چکیده مختصری از تحقیقـات حـوزه پزشکـی درایران باستان راکه وامـدار استادان گـرانقدر می باشیم در بازخوانی هویت تاریخی پزشکی ایران در جهان گسترده کنونی وبرای آگاهی بخشی به حافظه تاریخی جوانان این مرز و بوم قابل توجه می باشد.