تغذیه تحریکی زنبور‌عسل – محسن علمی

در مواقع کمبود شهد و گرده، زنبورداران جمعیّت های زنبور عسل خود را یا به مناطق مملو از گل کوچ می دهند یا با غذاهاي مكمل تغذيه مي‌كنند. اتّخاذ هرکدام از این تصمیم های مدیریتی با در نظر گرفتن توجیه اقتصادی انجام می گیرد. در کشور ما که تنوع آب و هوایی در مناطق مختلف آن وجود دارد، زنبوردارن با کوچ دادن جمعیّت های خود به این مناطق تا حدود زیادی می توانند در بیشتر اوقات و فصول سال برای جمعیّت های خود غذا فراهم سازند. ولی به دلایلی؛ مانند تاثیر عوامل مختلف بر نوع و میزان دسترسی به منابع شهد و گرده، عدم وجود منابع شهد و گرده در زمانهای خاصّی از سال در هرکدام از مناطق جغرافیایی مورد نظر و از همه مهم تر هزینه های سنگین کوچ، ممکن است انتخاب دوم یعنی تغذیه کمکی جمعیّت ها مدّ نظر قرار گیرد، یا اینکه ترکیبی از هر دو روش بکار گرفته شود. به هرحال یک زنبوردار زمانی موفق خواهد بود که بتواند در مواقع نیاز در جمعیّت های خود از تغذیه کمکی استفاده نماید. ميزان پرورش لارو و وضعيت تغذيه اي جمعیّت، كميت و كيفيت شهد و گرده اي كه به داخل كندو وارد مي‌شود و ذخاير غذايي داخل كندو تعيين كنندة لزوم استفاده از غذاهاي مكمل براي تغذيه زنبوران عسل مي‌باشد.

معمولاً دادن غذاهاي مكمل به جمعیّت‌ها جهت دستيابي به اهداف زير انجام مي‌گيرد:

• تداوم رشد جمعیّت در مکانها و زمانهایی که دوره شهد و گرده کوتاه است.
• به دست آوردن جمعیّت مطلوب برای استفاده از جریان اصلی شهد.
• به دست آوردن جمعیت مطلوب برای گرده افشانی محصولات کشاورزی.
• رشد جمعيت جهت گرفتن بچة مصنوعي در اوایل بهار و اواخر تابستان.
• تداوم پرورش لارو و رشد جمعیّت در شرایط نامساعد جوی.
• توليد جمعیّت هاي قوي به منظور توليد زنبور پاكتي و ملکه.
• حمایت از جمعیّت های تولید کننده نر جهت تولید نرهای بیشتر و جلوگیری از نرکشی و در نتیجه افزایش مدت زمان حضور نرهای لازم برای جفتگیری.
• تامین نیازهای غذایی جمعیّت ها در مواقع کمبود شهد و گرده.
• احیای جمعیت کندوها بعد از تلفات ناشی از سمپاشی.
• تقویت کلنی‌ها جهت غلبه بر بيماريهايي كه ممكن است در اثر كمبودهاي تغذيه اي باشند.
• تامین ذخیره های غذایی کافی برای زمستانگذرانی.

مديريت تغذيه جمعیّت هاي زنبورعسل

در مديريت جمعیّت هاي زنبورعسل بايد در دسترس بودن مواد مغذّي برای زنبوران را مدّ نظر قرار داد. اگر تمامی شرايط از قبیل استفاده از كندو و تجهيزات مناسب و مطلوب براي نگهداري جمعیّت ها، مبارزه با تمامی بيماريها و از بین بردن آثار سوء آنها در كندو و استفاده از بهترين ملكه اصلاح شده در جمعیّت رعايت شود ولی جمعیّت در يك منطقه پر از گياهان شهدزا و گرده زا قرار نگيرد، موفقيت چندانی حاصل نمي شود. بنابراين زنبورداري موفق تنها در مناطقي امكانپذير است كه داراي پوشش گياهي مناسب حدّاقل در بعضي از فصول سال باشد. زنبورداران براي اينكه در تمام اوقات سال به گياهان شهدزا و گرده زا دسترسي داشته باشند كندوهاي خود را به مناطق مختلف آب و هوايي كوچ مي دهند كه از نقطه نظر زنبورداري كاري بسيار خوب و مفيد به حساب می آید. اما چرا مديريت تغذيه؟ اين سوالي است كه تصوّرات مختلفي را ممكن است در ذهن افراد با تخصص هاي مختلف ايجاد نمايد. در ذهن مردمي كه عسل را مصرف مي كنند ممكن است از تغذيه كندوها چنین تصور شود كه زنبورداران تنبلي مي كنند و بجاي اينكه كندوهاي خود را در مناطق پر گل مستقر كنند به آنها شكر مي دهند كه به راحتی عسل بيشتري بدست آورند. اين تصوّر ممكن است در پاره اي از موارد درست بوده و روشی براي افرادي باشد كه زنبورعسل را به عنوان يك حيوان اهلي می شناسند كه به آساني بايد به آن غذا (شكر) داد و محصول(عسل) توليد كرد. اما واقعيّت اين است كه تغذيه در زنبورعسل بسيار متفاوت از آن چيزي است كه در مورد ساير حيوانات انجام مي گیرد و متفاوت از آن چيزي است كه تصور مي شود. مديريت تغذيه جمعیّت هاي زنبورعسل از نظر زنبورداران حرفه اي و آنهايي كه لذّت خوردن عسل طبيعي را با چيزی عوض نمي كنند اين است كه در مواقع لزوم براي بهبود كيفيّت و كميّت جمعیّت زنبورها از تغذيه استفاده می کنند و شایان ذکر است که این تغذيه جمعیّت ها جهت ذخيره سازي عسلِ قابل برداشت، نمی باشد. با مديريت صحيح تغذيه جمعیّت ها با شربت و جايگزين گرده مي توان در زمان مناسب جمعیّت زنبورها را به حد كافي افزايش داد تا از جريان اصلي شهد طبيعي بيشترين بهره برداري ممکن انجام گيرد و يا اينكه جمعیّت هايي كه در نتيجه وقوع حوادث پيش بيني نشده طبيعي در معرض گرسنگي قرار دارند را از گرسنگي نجات داد.

مقدار عسل مورد نياز يك جمعیّت بستگي به عواملي از جمله جمعيّت، پرورش لارو و تولید موم و… دارد. يك جمعیّت سالم و طبیعی در مناطق سردسير ممكن است سالانه به بيش از 70 كيلوگرم عسل نیاز داشته باشد. زنبوران عسلي كه در محيطهاي معتدل تر و مخصوصاً كندوهايي كه در زمستان به مناطق جنوبي ايران كوچ داده مي شوند، به مراتب عسل كمتري لازم دارند. در زير تعدادي از موقعيت ها كه تغذيه كمكي در آن مواقع از اهميّت خاصّي برخوردار است، توضيح داده مي شود.