علیاشرف درویشیان- زندگی و آثار
علیاشرف درویشیان
سرگذشت
علیاشرف درویشیان (زاده ۳ شهریور ۱۳۲۰ – درگذشته ۴ آبان ۱۳۹۶) داستان‌نویس و پژوهشگر سوسیالیست و چپگرای ایرانی و عضو کانون نویسندگان ایران بود. درویشیان برخی از نوشته‌هایش را پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران با نام مستعار «لطیف تلخستانی» منتشر می‌کرد. وی پیش و پس از انقلاب چند بار به علت فعالیت‌های سیاسی زندانی شد. درویشیان یکی از نویسندگان اعلامیه ما نویسنده‌ایم بود.
علیاشرف درویشیان در ۳ شهریور سال ۱۳۲۰ در یک خانواده کارگری کُرد در محله آبشوران شهر کرمانشاه به دنیا آمد. به دلیل فقر، در سال ۱۳۳۲ به کارگری مشغول شد. در سال ۱۳۳۷ دانشسرای مقدماتی را گذراند و سپس برای معلمی به روستاهای اطراف کرمانشاه و گیلانغرب رفت. در سال ۱۳۴۵ تحصیل در رشته ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران آغاز کرد و پس از دریافت مدرک کارشناسی، تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی ارشد در رشته روان‌شناسی تربیتی ادامه داد و همزمان در دانشسرای عالی تهران در رشته مشاوره و راهنمای تحصیلی به تحصیل پرداخت. وی همچنین در اواخر سال ۱۳۵۲ با شهناز دارابیان ازدواج کرد.
نویسندگی
درویشیان در داستان‌هایش به مردم فرودست می‌پردازد. همچنین بسیاری از داستانهای درویشیان بخش‌هایی از زندگی اجتماعی خودش را به تصویر می‌کشد. وی آغاز آشنایی خود با قصه و قصه‌گویی را از سنین کودکی و از طریق داستانهای مادربزرگ و پدرش عنوان می‌کند. همچنین فضای فرهنگی ابتدای دهه سی خورشیدی را در بارور شدن ذهنیت خود مؤثر می‌داند. درویشیان نخستین داستان خود را که هرگز منتشر نشد در زندان دیزل‌آباد کرمانشاه نوشت. وی در آثارش به شاگردان خود و نیز محیط فقرزده شهر کرمانشاه و روستاهای اطراف آن می‌پردازد و بسیاری از ناملایمات و محرومیت‌های مردم را بیان می‌کند.
او ترجمه‌ها و فرهنگ‌هاب لغاتی را از زبان‌های کردی منتشر کرده‌است. ام به دلیل محدودیت‌هایی که در آن زمان برای زبان کردی قائل می‌شدند از ادامه این راه بازماند. همچنین به جمع‌آوری و ثبت فرهنگ عامه نیز علاقه داشت.
او با صمد بهرنگی در خانه جلال آل احمد آشنا شد.وی می‌گوید پس از مرگ صمد بهرنگی در سال ۱۳۴۷، کوشیده تا راه او را ادامه بدهد.[۱
علیاشرف درویشیان در جوانی
بازداشت و زندان
آثار علی اشرف درویشیان هم در دوران حکومت پهلوی و هم در دوران حکومت جمهوری اسلامی دچار سانسور شد. درویشیان در زمان حکومت از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ برای نگارش کتاب «از این ولایت» و فعالیت‌های سیاسی، سه بار دستگیر و ممنوع‌القلم شد. دستگیری نخست وی در کرمانشاه ۸ ماه به طول انجامید. او ۲ ماه پس از آزادی، در تهران دوباره دستگیر و به ۷ ماه زندان محکوم شد. وی همچنین به دنبال این حکم از دانشگاه، اخراج و از معلمی نیز منفصل شد. دستگیری بعدی درویشیان در ۱۳۵۳ اتفاق افتاد که منجر به صدور حکم ۱۱ سال زندان برای او شد. درویشیان از این تاریخ به زندان رفت و تا پیروزی انقلاب ۵۷ در زندان ماند. او پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ آزاد شد.
پس از انقلاب
پس از انقلاب، درویشیان اگرچه به زندان نیفتاد، اما دست از اعتراض، به ویژه اعتراض به سانسور نشست و گفتگوها و مقالات متعدد خود برنداشت. از دید او سانسور و خودسانسوری جدی‌ترین تهدیدها برای ادبیات ایران بودند. در سال ۱۳۹۰ کتاب‌های او از غرفه‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران جمع‌آوری شدند. از آن پس او مجبور شد که برخی از آثار خود را در خارج از ایران منتشر کند
علی اشرف درویشیان عضو فعال کانون نویسندگان ایران و نیز عضو هیئت دبیران آن بود و مدتی هم به عنوان سخنگوی کانون نویسندگان ایفای نقش کرد. درویشیان یکی از نویسندگان اعلامیه ما نویسنده‌ایم بود که در سال ۱۳۷۳ با امضای ۱۳۴ نویسنده منتشر شده و تشکل مجدد و فعالیت دوباره کانون نویسندگان ایران را اعلام کرد.
درگذشت
علی اشرف درویشیان ۴ آبان سال ۱۳۹۶ پس از یک دوره بیماری طولانی بر اثر سکته مغزی درگذشت. او در مورد علت بیماری خود می‌گفت: «بیست و چهار ساعت قبل از بیماری صحنه اعدام کردهای عراق را دیدم که این جور شدم. اعدام‌هایی که به دستور صدام حسین بود».
مراسم بزرگداشت وی که قرار بود در دانشگاه علمی کاربردیِ فرهنگ و هنر در کرمانشاه برگزار شود، لغو شد. علت لغو این مراسم و نام نهادی که دستور چنین کاری را داده آشکار نشد. درویشیان وصیت کرده‌بود که پس از مرگ، در کنار صفر قهرمانیان، احمد شاملو، محمد مختاری و محمدجعفر پوینده در امام‌زاده طاهر کرج دفن شود.اما مقامات امنیتی حکومت جمهوری اسلامی ایران اجازه این کار را به خانواده وی ندادند.همچنین میترا درویشیان خواهر علیاشرف درویشیان در گفتگو با رسانه‌ها اعلام کرد که خانواده وی مایل بوده‌اند درویشیان را در گورستان باغ فردوس کرمانشاه و در کنار مادرش دفن کنند. اما مقامات امنیتی اجازه انتقال پیکر او را به زادگاهش کرمانشاه ندادند. علاوه بر این، میترا درویشیان اعلام کرد که مقامات امنیتی حتی با خاکسپاری درویشیان در قطعه هنرمندان و نویسندگان بهشت زهرای تهران نیز مخالفت کرده‌اند. پیکر درویشیان روز ۸ آبان در قطعه ۷ بهشت سکینه کرج با حضور جمع بزرگی از مردم و با آواز «مرغ سحر» و سرودهای انقلابی به خاک سپرده‌شد.
گروه‌ها و سازمان‌های متعدد با انتشار بیانیه‌هایی درگذشت درویشیان را تسلیت گفتند.
کتاب‌شناسی
رمان
سال‌های ابری (۴ ج)، چاپ اول: تهران، اس‍پ‍رک، ۱۳۷۰.
سال‌های ابری (۴ ج در دو م‍ج‍ل‍د)، تهران: چشمه، چاپ اول ناشر:۱۳۷۹، چاپ هفتم: ۱۳۸۷.
سلول ۱۸، تهران: نگاه، ۱۳۵۸.
سلول ۱۸، تهران: آت‍ن‍ا، ۱۳۸۱.
سلول ۱۸، برلین: نشر گردون، چاپ اول ناشر، ۱۳۷۸.
مجموعه داستان
از این ولایت، تهران: صدای معاصر، ۱۳۵۲؛ شبگیر، ۱۳۵۲.
از این ولایت، تهران: نشر چشمه، چاپ بیست و هشتم: ۱۳۹۱.
از ن‍دارد تا دارا، تهران: نشر س‍ه‍ن‍د-نشر آن‍زان، ۱۳۷۵؛ اشاره، چاپ پنجم: ۱۳۸۹.
آبشوران، (با نام لطیف تلخستانی)، تهران: شبگیر، ۱۳۵۴.
آبشوران، (با نام لطیف تلخستانی)، تهران: جاویدان، ۱۳۵۵.
آبشوران (دوازده قصه پیوسته): (متن کامل)، تهران: یارمحمد، ۱۳۵۸.
آبشوران، تهران: ک‍اروان، ۱۳۸۳.
آبشوران، تهران: چشمه، چاپ بیست و هشتم: ۱۳۹۰.
درشتی، تهران: نشر چشمه، ۱۳۷۳.
- درشتی[ویراست ۲]، تهران: نشر چشمه، ۱۳۷۷؛ چاپ چهارم: بهار ۱۳۸۵.
- شب آبستن است، سوئد: کتاب ارزان، ۱۹۹۸م.
همراه آهنگهای بابام، چاپ اول: تهران، شباهنگ، ۱۳۵۳.
همراه آهنگهای بابام، چاپ دوازدهم: تبریز، خنیا، ۱۳۶۹.
همراه آهنگهای بابام، چاپ هفدهم: تهران، چشمه، ۱۳۸۸.
فصل نان، تهران: شباهنگ، ۲۵۳۷= [۱۳۵۷].
فصل نان، تهران: ک‍اروان، ۱۳۸۳.
فصل نان، چاپ هجدهم: تهران، چشمه، ۱۳۹۱.
چهار کتاب: (از این ولایت، آبشوران، فصل نان، همراه آهنگهای بابام)، ت‍وی‍س‍رک‍ان: نشر ت‍اخ، ۱۳۷۸.
داستانهای تازه داغ، تهران: چشمه، ۱۳۸۳.[یادداشت ۲]
داستانهای تازه داغ، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
ترجمه
داستانهای کوتاه از نویسندگان معاصر کرد، تهران: چشمه، ۱۳۸۴.
ادبیات کودکان و نوجوانان
روزنامه دیواری مدرسه ما، تهران: شبگیر، ۱۳۵۷.
کی برمی‌گردی داداش جان؟، کرمانشاه: یار محمد، ۱۳۵۷.
آتش در کتابخانه بچهها، تهران: نوباوه-یارمحمد، ۱۳۵۸.
گل طلا و کلاش قرمز، تهران: شبگیر، ۱۳۵۷.
ابر سیاه هزار چشم، تهران: شبگیر، ۱۳۵۷.
رنگینه: قصه برای کودکان، تهران: انتشارات نگاه، ۱۳۵۳.
ق‍ص‍ه‌ه‍ای آن س‍ال‌ه‍ا: (ابر سیاه هزار چشم: گل طلا و کلاش قرمز…)، تهران: چشمه-کتاب ونوشه، ۱۳۸۴.
کتاب کودکان ونوجوانان، تهران: نوباوه، ۱۳۵۹.
دیگر آثار
کتاب بیستون، تهران: شباهنگ، ۱۳۵۷.
چ‍ون و چرا (مقاله، نقد، گفتگو، سخنرانی)، تهران: اشاره، ۱۳۸۱.
چ‍ون و چرا (مقاله، نقد، گفتگو، سخنرانی)، تهران: مروارید، ۱۳۸۸.
داستانهای م‍ح‍ب‍وب م‍ن(۷ ج)، تهران: چشمه، ۱۳۸۰.
دانه و پیمانه: مجموعه نقد و بررسی رمان و داستان کوتاه، تهران: نشرچشمه، ۱۳۹۰.
فرهنگ افسانههای ایرانی (فرهنگ افسانههای مردم ایران)، تهران: آن‍زان، ۱۳۷۷.
فرهنگ افسانههای مردم ایران(۱۹ ج)، تهران: کتاب و فرهنگ، ۱۳۷۸
خ‍اطرات ص‍ف‍رخ‍ان (سی و دو سال م‍ق‍اوم‍ت در زن‍دان‌ه‍ای ش‍اه)، گفتگوی علیاشرف درویشیان با صفر قهرمانیان، تهران: نشر چشمه، ۱۳۷۸؛ چاپ هفتم: ۱۳۹۰.
اف‍س‍ان‍ه‌ه‍ا و م‍ت‍ل‌ه‍ای کردی: قصه‌ها و متل‌ها، نمایش‌ها و بازی‌های عامیانه ایرانی (۲ ج دری‍ک م‍ج‍ل‍د)، تهران: نشر چشمه، چاپ پنجم: ۱۳۸۶.
ج‍ن‍گ ب‍ه‌روای‍ت بچهها: (قصه، ش‍ع‍ر، مقاله، ت‍ح‍ق‍ی‍ق، نقد و بررسی؛ معرفی کتاب، تهران، بی تا، بی نا.
ج‍ن‍گ ب‍ه‌روای‍ت بچهها: (قصه، ش‍ع‍ر، مقاله، ت‍ح‍ق‍ی‍ق، نقد و بررسی)؛ معرفی کتاب، تبریز: موغام، ۱۳۹۴.
فرهنگ کردی ک‍رم‍ان‍ش‍اه‍ی: کردی – فارسی، تهران: نشر س‍ه‍ن‍د، ۱۳۷۵.
فرهنگ کردی ک‍رم‍ان‍ش‍اه‍ی: کردی – فارسی، تهران: آن‍زان، ۱۳۸۲.
مقالات، تهران: شباهنگ، ۱۳۵۷.
نامه کانون نویسندگان ایران: ویژه احمد شاملو با همکاری کمیسیون فرهنگی[کانون نویسندگان ایران]، تهران: آگاه، ۱۳۸۱.
صمد ج‍اودنه شد، [بی‌جا]: سازمان چاپ و نشر کتاب، انتشارات توپ، ۱۳۵۲.
صمد ج‍اودانه شد، تهران: شباهنگ، چاپ چهارم: ۱۳۵۶.
ی‍ادم‍ان صمد بهرنگی، (گردآوری)، تهران: کتاب و فرهنگ، ۱۳۷۹.
ی‍ادم‍ان صمد بهرنگی، (گردآوری)، ویراست دوم، تبریز: موغام، ۱۳۹۵.
آثار منتشرنشده
عقاید و رسوم مردم کرمانشاه (پژوهش)
همیشه مادر (رمان)
جوایز و افتخارات
کتاب فصل نان در سال ۱۳۵۷ و در زمانی که کشور ایران دستخوش جنبشی انقلابی بوده و درویشیان نیز در زندان به سر می‌برد، به عنوان کتاب برگزیده شورای کتاب کودک ایران برگزیده‌شد.[۲۵]
در دهمین دوره جایزه ادبی هوشنگ گلشیری، از علیاشرف درویشیان، داستان‌نویسان پیش‌کسوت ایران و از اعضای کانون نویسندگان ایران برای «تعهد بی‌چون و چرا به آزادی بیان و در امان نگاه داشتنِ حریم قلم از دستبردِ قدرت» و «تصویر صادقانه‌ای که از گذر دردناک جامعه‌ای روستایی به جامعه‌ای شهری به دست داده»، تقدیر به‌عمل آمد.[۲۶][۲۷]
در سال ۱۳۸۶، هشتمین دوره جایزه ادبی مهرگان جایزه «یک عمر تلاش در عرصه نوشتن» را برای مجموعه آثار علیاشرف درویشیان با تأکید بر رمان سال‌های ابری به وی اهدا کرد.
سازمان دیدبان حقوق بشر در سال ۲۰۰۷ علی اشرف درویشیان را به عنوان یکی از ۷ نویسنده ایرانی معرفی کرد که جایزه حقوق بشر هلمن-همت به آن‌ها تعلق می‌گیرد. این جایزه در سطح جهان به نویسندگانی اعطا می‌شود که تحت آزار و اذیت سیاسی قرار گرفته‌اند.[۲۸]
هفدهمین دوره جشنواره فرهنگی گلاویژ در کردستان عراق، در آذر ماه ۱۳۹۲ خورشیدی جایزه نخست خود، جایزه هردی را به درویشیان اهدا کرد.[۲۹]
دربارهٔ علیاشرف درویشیان
فیلم
فیلم مستند آواز آفتاب به کارگردانی ناصر صفاریان که در سال ۱۳۸۱ انتشار یافته، به بررسی ادبیات ایران می‌پردازد. علیاشرف درویشیان در این فیلم در کنار محمود دولت‌آبادی و جواد مجابی به بیان نظرات خود در رابطه با ادبیات ایران، کیفیت کتاب‌ها و سانسور می‌پردازد
کتاب
کتاب‌هایی در بررسی و نقد آثار درویشیان منتشر شده‌اند:
گلباخی، نگاهی به آثار درویشیان، تهران: انتشارات کار، ۱۳۵۹.
ک‍ازرون‍ی، ج‍ع‍ف‍ر، آثار درویشیان در ب‍وت‍ه نقد، تهران: ن‍دای فرهنگ، ۱۳۷۷.
عبادی جامخانه، رضا، و احمدی، نسیم، تحلیلی بر بیماری‌های اجتماعی در عصر پهلوی بر اساس مکتب رئالیسم، تهران: نشر شیداسب، ۱۳۹۱.
آرتا، سیدمحمد، کوچه‌پس‌کوچه‌های رمان (نقد جامعه‌شناختی رمان‌های معاصر)، کرمانشاه: سید محمد آرتا، ۱۳۹۶.